2022/UH.I-1137 - Kamu İhale Kararı - 1270 Personelle 01/01/2023-31/12/2024 Tarihleri Arasında Gerçekleştirilmek Üzere DHMİ Teknik İşletimi Destek

KAMU İHALE KURULU KARARI

Toplantı No

Gündem No

Karar Tarihi

Karar No

: 2022/044

: 25

: 21.09.2022

: 2022/UH.I-1137

BAŞVURU SAHİBİ:

Birbey İnsan Kaynakları İnşaat Turizm Araç Kiralama Hizmetleri San. ve Tic. A.Ş.,

İHALEYİ YAPAN İDARE:

Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü

BAŞVURUYA KONU İHALE:

2022/584474 İhale Kayıt Numaralı “1270 Personelle 01/01/2023-31/12/2024 Tarihleri

Arasında Gerçekleştirilmek Üzere DHMİ Teknik İşletimi Destek” İhalesi

KURUM TARAFINDAN YAPILAN İNCELEME:

Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü tarafından 26.08.2022 tarihinde

açık ihale usulü ile gerçekleştirilen “1270 Personelle 01/01/2023-31/12/2024 Tarihleri

Arasında Gerçekleştirilmek Üzere DHMİ Teknik İşletimi Destek” ihalesine ilişkin olarak

Birbey İnsan Kaynakları İnşaat Turizm Araç Kiralama Hizmetleri San. ve Tic. A.Ş.nin

22.08.2022 tarihinde yaptığı şikâyet başvurusunun, idarenin 24.08.2022 tarihli yazısı ile reddi

üzerine, başvuru sahibince 05.09.2022 tarih ve 47974 sayı ile Kurum kayıtlarına alınan

05.09.2022 tarihli dilekçe ile itirazen şikâyet başvurusunda bulunulmuştur.

Başvuruya ilişkin olarak 2022/968 sayılı itirâzen şikâyet dosyası kapsamında yapılan

inceleme neticesinde esas inceleme raporu tanzim edilmiştir.

KARAR:

Esas inceleme raporu ve ekleri incelendi.

İtirazen şikâyet dilekçesinde özetle,

1) Sözleşme Tasarısı’nın 36’ncı maddesinde yer verilen düzenlemeler doğrultusunda

kıdem ve ihbar tazminatının tüm sorumluluğunun yükleniciye yüklendiği, ancak söz konusu

düzenlemenin ilgili mevzuat hükümlerine aykırılık teşkil ettiği,

2) Teknik Şartname’nin 5.26’ncı maddesinde “Teknik işletimi destek hizmetleri işi

kapsamında havalimanlarında görevlendirilecek personelin havalimanı giriş kartları sözleşme

süresi içerisinde her yıl için DHMİ havalimanı giriş kartları ücret tarifesine göre bedeli

karşılığında verilecektir. Söz konusu bedel Yüklenici tarafından ödenecek, kullanılması,

uygulama usulleri ve güvenlik kurallarına uyulması sağlanacaktır. Giriş kart ücretleri

Yüklenici tarafından teklif fiyatına dahil edilerek fiyat teklifi verilecektir. Kartın alınması için

gerekli olan eğitimler İdare tarafından ücretsiz olarak verilecektir.” düzenlemesine yer

verildiği, bu çerçevede personel giriş kartlarının yüklenici tarafından sağlanacağı, ancak ilgili

gider kalemine ilişkin açıklama yapılmadığı ve teklif cetvelinde satır açılmadığı, ayrıca ihale

dokümanında söz konusu gider kalemine ilişkin fiyat farkı verileceği yönünde düzenleme

bulunmamasına karşın bu kartların yıllık yenileneceğinin ve her yıl kart ücretlerinin

artacağının belirtildiği,

3) Sözleşme Tasarısı’nın 14’üncü maddesinde “14.1. Yüklenici, gerek sözleşme süresi,

gerekse uzatılan süre içinde, sözleşmenin tamamen ifasına kadar, vergi, resim, harç ve benzeri

mali yükümlülüklerde artışa gidilmesi veya yeni mali yükümlülüklerin ihdası gibi nedenlerle

fiyat farkı verilmesi talebinde bulunamaz.

14.2. Bu sözleşme kapsamında yapılan işler için fiyat farkı hesaplanacaktır.

KAMU İHALE KURULU KARARI

Toplantı No

Gündem No

Karar Tarihi

Karar No

: 2022/044

: 25

: 21.09.2022

: 2022/UH.I-1137

Fiyat Farkı Açıklamaları

4734 Sayılı Kamu İhale Kanununa Göre İhalesi Yapılacak Olan Hizmet Alımlarına

İlişkin Fiyat Farkı Hesabında Uygulanacak Esasları belirleyen 31.08.2013 tarihli Resmi

Gazetede Yayımlanan 2013/ 5215 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına istinaden ve aşağıdaki

hükümler çerçevesinde fiyat farkı verilecektir.

(1) İhale dokümanında personel sayısının belirlendiği ve haftalık çalışma saatinin

tamamının idarede kullanılmasının öngörüldüğü işçilikler için, 31/5/2006 tarihli ve 5510

sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu uyarınca çalıştırılan işçinin idari

şartnameye göre ihale tarihi itibarıyla hesaplanan brüt maliyeti ile uygulama ayındaki brüt

maliyeti arasındaki fark, 5 inci madde uygulanmaksızın ödenir veya kesilir.

(2) İhale dokümanında sözleşme kapsamında çalıştırılacak personele brüt asgari

ücretin belli bir yüzde fazlası oranında ücret ödenmesi öngörülmüş ise, uygulama ayında

fiilen ödenen ücret üzerinden fiyat farkına esas olacak brüt maliyet bulunur ve fiyat farkı, bu

maliyete asgari ücretteki brüt artış oranı uygulanarak hesaplanır. Ulusal bayram ve genel

tatil günleri ile fazla çalışma ücretiyle ilgili olarak bu fıkraya göre belirlenen ücret esas

alınarak fiyat farkı hesaplanır.

(3) Uygulama ayına ilişkin aylık ücret bordrosunda belirtilen kısa vadeli sigorta

kolları prim oranı ile idari şartnamede idarece öngörülen kısa vadeli sigorta kolları prim

oranı arasında farklılık olması halinde, bu değişiklik fiyat farkı hesabında dikkate alınır.

14.3. Sözleşmede yer alan fiyat farkına ilişkin esas ve usullerde sözleşme

imzalandıktan sonra değişiklik yapılamaz.” düzenlemesinin yer aldığı, personel maaşlarında

asgari ücrete göre artış olması durumunda resmi tatil ve fazla çalışma ücretlerinin de

artacağından işçilik giderine birim fiyata göre ödeme yapılacağını öngören Şartname’nin

25.1, 25.2, 25.3’üncü maddelerinin mevzuata aykırı olduğu, ayrıca şehir dışı görevlendirme

harcırah ve konaklama ücretlerine de fiyat farkı verilmesi gerektiği, Sözleşme ile İdari

Şartname arasında çelişkiler olduğu, işin süresinin 365 günün üzerinde olması nedeniyle

mevzuatta göre işçilik dışında kalan hizmet kalemlerinde de ayrıca fiyat farkı verilmesinin

zorunlu olduğu, bu nedenle ihalenin iptal edilmesi gerektiği,

4) İhale dokümanında cezalar ve sözleşmenin feshi başlığı altında yapılan

düzenlemelerin birbiri ile çeliştiği ve söz konusu düzenlemelerin standart tip sözleşme tasarısı

ve mevzuat hükümlerine aykırı olduğu iddialarına yer verilmiştir.

Başvuru sahibinin iddialarının değerlendirilmesi sonucunda aşağıdaki hususlar tespit

edilmiştir.

1) Başvuru sahibinin 1’inci iddiasına ilişkin olarak:

4857 sayılı İş Kanunu’nun “Tanımlar” başlıklı 2’nci maddesinde “Bir iş sözleşmesine

dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi, işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği

olmayan kurum ve kuruluşlara işveren, işçi ile işveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi

denir. İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddî olan ve olmayan unsurlar

ile işçinin birlikte örgütlendiği birime işyeri denir.

…

Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı

işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle

uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde

aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-alt

KAMU İHALE KURULU KARARI

Toplantı No

Gündem No

Karar Tarihi

Karar No

: 2022/044

: 25

: 21.09.2022

: 2022/UH.I-1137

işveren ilişkisi denir. Bu ilişkide asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili

olarak bu Kanundan, iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş

sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur. …” hükmü,

4857 sayılı İş Kanunu’nun “Bazı kamu kurum ve kuruluşlarında çalışanların kıdem

tazminatı” başlıklı 112’nci maddesinde “Kanuna veya kanunun verdiği yetkiye dayanılarak

kurulan kurum ve kuruluşların haklarında bu Kanun ve 854, 5953, 5434 sayılı kanunların

hükümleri uygulanmayan personeli ile kamu kuruluşlarında sözleşmeli olarak istihdam

edilenlere mevzuat veya sözleşmelerine göre kıdem tazminatı niteliğinde yapılan ödemeler

kıdem tazminatı sayılır.

4/1/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 62’nci maddesinin birinci

fıkrasının (e) bendi kapsamında alt işverenler tarafından çalıştırılan işçilerin kıdem

tazminatları;

a) Alt işverenlerinin değişip değişmediğine bakılmaksızın aralıksız olarak aynı kamu

kurum veya kuruluşuna ait işyerlerinde çalışmış olanların bu şekilde çalışmış oldukları

sürelere ilişkin kıdem tazminatına esas hizmet süreleri, aynı kamu kurum veya kuruluşuna ait

işyerlerinde geçen toplam çalışma süreleri esas alınarak tespit olunur. Bunlardan son alt

işverenleri ile yapılmış olan iş sözleşmeleri 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14’üncü maddesine

göre kıdem tazminatı ödenmesini gerektirecek şekilde sona ermiş olanların kıdem tazminatları

ilgili kamu kurum veya kuruluşları tarafından,

b) Aynı alt işveren tarafından ve aynı iş sözleşmesi çerçevesinde farklı kamu kurum

veya kuruluşlarında çalıştırılmış olan işçilerden iş sözleşmeleri 1475 sayılı İş Kanunu’nun

14’üncü maddesine göre kıdem tazminatı ödenmesini gerektirecek şekilde sona ermiş

olanlara, 4734 sayılı Kanunun 62’nci maddesinin birinci fıkrasının (e) bendi kapsamında

farklı kamu kurum ve kuruluşuna ait işyerlerinde geçen hizmet sürelerinin toplamı esas

alınarak çalıştırıldığı son kamu kurum veya kuruluşu tarafından,

işçinin banka hesabına yatırılmak suretiyle ödenir.

Alt işveren ile yapmış olduğu iş sözleşmesi sona ermediği gibi, alt işveren tarafından

4734 sayılı Kanun kapsamında bulunan idarelere ait işyerleri dışında bir işyerinde

çalıştırılmaya devam olunan ve bu şekilde çalıştırıldığı sırada iş sözleşmesi kıdem tazminatı

ödenmesini gerektirecek şekilde sona eren işçinin kıdem tazminatı, işçinin yazılı talebi

hâlinde, kıdem tazminatının söz konusu kamu kurum veya kuruluşlarına ait işyerlerinde geçen

süreye ilişkin kısmı, kamu kurum veya kuruluşuna ait çalıştığı son işyerindeki ücretinin yılları

itibarıyla asgari ücret artış oranları dikkate alınarak güncellenmiş miktarı üzerinden

hesaplanmak suretiyle son kamu kurum veya kuruluşu tarafından işçinin banka hesabına

yatırılmak suretiyle ödenir. Bu şekilde hesaplanarak ödenen kıdem tazminatı tutarının, iş

sözleşmesinin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden aynı süreler dikkate alınarak

hesaplanacak kıdem tazminatı tutarından daha düşük olması hâlinde, işçinin aradaki farkı alt

işverenden talep hakkı saklıdır.

İkinci fıkranın (b) bendi veya üçüncü fıkra uyarınca farklı kamu kurum veya

kuruluşlarına ait işyerlerinde geçen hizmet sürelerinin toplamı üzerinden kıdem tazminatı

ödenmesi hâlinde, kıdem tazminatı ödemesini gerçekleştiren son kamu kurum veya kuruluşu,

ödenen kıdem tazminatı tutarının diğer kamu kurum veya kuruluşlarında geçen hizmet

süresine ilişkin kısmını ilgili kamu kurum veya kuruluşundan tahsil eder. Ancak, merkezi

yönetim kapsamındaki kamu idareleri arasında bu fıkra hükümlerine göre bir tahsil işlemi

yapılmaz.

Kıdem tazminatı tutarı, 4734 sayılı Kanunun ek 8 inci maddesinin birinci fıkrasının

(a) bendi kapsamında belirtilen işyerlerinde kıdem tazminatı ile ilgili açılacak bütçe

tertibinden, (b) bendi kapsamında belirtilen işyerlerinde ise hizmet alımı gider kaleminden,

KAMU İHALE KURULU KARARI

Toplantı No

Gündem No

Karar Tarihi

Karar No

: 2022/044

: 25

: 21.09.2022

: 2022/UH.I-1137

ödeneğin yetip yetmediğine bakılmaksızın ödenir.

Bu madde kapsamında alt işverenler yanında çalışan işçilerin bu işyerlerinde geçen

hizmet süresinin hesabı, alt işverenden ve alt işveren işçisinden istenecek belgeler ve ödeme

süreci ile ilgili diğer usul ve esaslar Maliye Bakanlığı ve Kamu İhale Kurumunun görüşleri

alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılan yönetmelikle belirlenir. …”

hükmü yer almakta olup, bu madde çerçevesinde kıdem tazminatlarının ne şekilde

kazanılacağı ve ne şekilde hesaplanacağı, 08.02.2015 tarihli ve 29261 sayılı Resmi Gazete’de

yayımlanan Kamu İhale Kanununa Göre İhale Edilen Personel Çalıştırılmasına Dayalı Hizmet

Alımları Kapsamında İstihdam Edilen İşçilerin Kıdem Tazminatlarının Ödenmesi Hakkında

Yönetmelik ile belirlenmiştir.

22.02.2019 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan 7166 sayılı Sosyal Hizmetler

Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 11’inci maddesinde

“22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun 112 nci maddesine beşinci fıkrasından sonra

gelmek üzere aşağıdaki fıkra eklenmiştir.“4734 sayılı Kanunun 62 nci maddesinin birinci

fıkrasının (e) bendi uyarınca alt işverenler tarafından çalıştırılan işçilere, 11/9/2014

tarihinden sonra imzalanan ihale sözleşmeleri kapsamında, kamu kurum ve kuruluşlarına ait

işyerlerinde 11/9/2014 tarihinden sonra geçen süreye ilişkin olarak kamu kurum ve

kuruluşları tarafından yapılan kıdem tazminatı ödemeleri için sözleşmesinde kıdem tazminatı

ödemesinden ötürü alt işverene rücu edileceğine dair açık bir hükme yer verilmemişse alt

işverenlere rücu edilmez.” hükmü,

Kamu İhale Genel Tebliği’nin “Personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alımlarında

teklif fiyata dahil olacak giderler” başlıklı 78’inci maddesinde “…78.1.1. Personel

çalıştırılmasına dayalı hizmet alımı; ihale konusu işte çalıştırılacak personel sayısının ihale

dokümanında belirlendiği, bu personelin çalışma saatlerinin tamamının idare için

kullanıldığı, yaklaşık maliyetinin en az %70’lik kısmının asgari işçilik maliyeti ile varsa ayni

yemek ve yol giderleri dahil işçilik giderinden oluştuğu ve niteliği gereği süreklilik arz eden

hizmet alımlarını ifade eder.

78.1.2. Danışmanlık hizmetleri, hastane bilgi yönetim sistemi hizmetleri ve çağrı

merkezi hizmetleri, 78.1.1 inci maddede yer alan koşullara bakılmaksızın personel

çalıştırılmasına dayalı hizmet olarak kabul edilmez…

78.1.4. Niteliği gereği süreklilik arz etme koşulu dışında diğer koşulları taşıyan ve

ihale edilmesi mümkün olan hizmet alımları ile 78.1.1 maddede belirtilen koşulları taşıyan

hastane bilgi yönetim sistemi hizmetleri ve çağrı merkezi hizmetlerinde, teklifler ile aşırı

düşük tekliflerin hazırlanması ve değerlendirilmesinde bu Tebliğin personel çalıştırılmasına

dayalı hizmet alımı ihaleleri için öngördüğü düzenlemeler (asgari işçilik maliyeti ile sözleşme

giderleri ve genel giderlerin hesabı, sınır değer tespiti, işçilik hesaplama modülünün kullanım

zorunluluğu vb.) aynen uygulanır…” açıklaması,

Hizmet İşleri Genel Şartnamesi’nin “Çalışanların özlük hakları” başlıklı 38’inci

maddesinde “Yüklenici çalıştırdığı işçilerin, işin yapılmakta olduğu bir işkolu veya meslekte

aynı tipteki bu iş için mevzuatla kabul edilenlerden daha az elverişli olmayan şartlarda

çalışmalarını ve ücret almalarını sağlayacaktır. Ücret, yan ödeme ve çalışma şartlarının toplu

sözleşme veya mevzuatla tespit edilmemiş olması halinde yüklenici, en yakın ve uygun bir

bölgedeki işkolu veya meslekteki aynı tip bir iş için mevzuatla tespit edilenlerden daha az

elverişli olmayan ücret, yan ödeme ve çalışma şartlarını sağlayacaktır. Yüklenici, varsa alt

yüklenicilerinin bu çalışma şartlarına uymalarını sağlamak için gerekli tedbirleri alacaktır.

KAMU İHALE KURULU KARARI

Toplantı No

Gündem No

Karar Tarihi

Karar No

: 2022/044

: 25

: 21.09.2022

: 2022/UH.I-1137

Kontrol teşkilatı, yüklenici veya alt yüklenici tarafından istihdam edilen işçilerin

ücretlerinin tam ve zamanında ödenip ödenmediğini her ay resen kontrol etmekle ayrıca bu

konuda kendisine ulaşan başvuruları (talep ve ihbarları) ivedilikle değerlendirmekle

yükümlüdür.

Bu amaçla yüklenicinin hakediş istemesi üzerine, bu istek ve hakedişin ödeneceği tarih

(yaklaşık olarak), şantiye şefliği, işyeri ilan tahtası veya işçilerin toplu bulunduğu yerler gibi

işçilerin görebileceği yerlere yazılı ilan asılmak suretiyle duyurulur. İlanın yapıldığı, kontrol

teşkilatının ve yüklenici veya vekili ile işçi temsilcisinin imzaladıkları bir tutanakla tespit

edilerek bu tutanağın bir kopyası hakedişin ödeme yerine gönderilir.

Personel alacakları, hakediş raporunun düzenlendiği tarihten önceki (işçi ücretleri

ödeme günü öncesindeki) günler için belirlenmiş sayılır. Bu tür alacakların üç (3) aylık

tutarından fazlası hakkında idareye herhangi bir sorumluluk düşmez.

İdare tarafından gerek resen gerekse de başvuru üzerine bordroların ve/veya ücret

ödemesini gösterir diğer bilgi ve belgelerin (yüklenici veya alt yüklenicinin kayıtları, puantaj,

hesap pusulaları gibi) incelenmesi neticesinde ücret ve/veya yan ödemelerin eksik ödendiğinin

veya ödenmediğinin tespit edilmesi halinde bu durumun yüklenici tarafından bordroya

bağlanması sağlanır ve bu bordrolar hakediş raporu ile birlikte ödeme yerine gönderilir. Aynı

zamanda, ücret ve/veya yan ödemelerin, ödenmeyen kısmı yüklenicinin hakedişinden kesilir ve

tabi olunan mali mevzuat hükümleri çerçevesinde idare tarafından doğrudan işçinin banka

hesabına yatırılır. Bu husus ayrıca bir tutanağa da bağlanır.

Yüklenicinin iş verdiği alt yüklenicilerin gündelikçi, haftalıkçı veya aylıkçı olarak

işyerinde çalıştırdığı işçi, personel ve teknik elemanların tamamı da yüklenicinin elemanları

hükmünde olup, bunların ücretlerinin ödenmesinden de doğrudan doğruya yüklenici

sorumludur. Yüklenici, bunların ücretleri hakkında da aynen kendi elemanları gibi ve

yukarıda belirtildiği şekilde işlem yapmak zorundadır.

Personel alacaklarının kontrol edilebilmesi için yüklenici, teknik ve yönetici personeli

ile işçilerine yaptığı ödemelerin bordrolarından birer kopyasını, bordroların düzenlenmesi

tarihinden başlayarak en çok bir ay içinde, kontrol teşkilatına verecek ve bu bordrolarda

teknik ve yönetici personel ile işçilerin sanatları ve çalıştıkları yerler, ad ve soyadları ile

doğum yerleri ve tarihleri belirtilecektir.

Bordrolarda yüklenicinin veya vekilinin imzası bulunacaktır.

Kontrol teşkilatı, ihale konusu iş kapsamında istihdam edilen işçilerin hak ettikleri

yıllık ücretli izinlerini 4857 sayılı İş Kanununa uygun bir şekilde kullanıp kullanmadıklarını

kontrol etmekle yükümlüdür. Bunun için yüklenici tarafından en fazla üç ayda bir izin kayıt

belgesinin bir örneğinin kontrol teşkilatına verilmesi gerekmektedir. Kontrol teşkilatınca

yapılan inceleme neticesinde, yıllık ücretli izni kullandırılmayan veya eksik kullandırılan bir

işçinin tespiti halinde, bu iznin 4857 sayılı Kanuna uygun bir şekilde ilgili yıl içerisinde

kullandırılması sağlanır.” açıklaması yer almaktadır.

İdari Şartname’nin 2’nci maddesinde ihale konusu işin adının “1270 Personelle

01/01/2023-31/12/2024 tarihleri arasında gerçekleştirilmek üzere DHMİ Teknik İşletimi

Destek Hizmeti” olarak belirtildiği, miktarı ve türüne ise Şartname ekinde;

Sıra

No

Açıklama

Birimi

İşçi Ay/gün/

Sayısı saat

Teknik İşletimi Destek Hizmetlerinin 01.01.2023-

31.12.2024 tarihleri arasında on üç (13) Makine/Elektrik

Mühendisi -Mimar/İçmimar-Bilişim Uzmanı ile yerine

getirilmesi işi.(Brüt asgari ücretin %200 fazlası)

1

Ay

13,00

24

KAMU İHALE KURULU KARARI

Toplantı No

Gündem No

Karar Tarihi

Karar No

: 2022/044

: 25

: 21.09.2022

: 2022/UH.I-1137

Teknik İşletimi Destek Hizmetlerinin 01.01.2023-

31.12.2024 tarihleri arasında bin iki yüz yirmi altı (1226)

işçi ile yerine getirilmesi işi. (Makina Teknikeri/Teknisyeni,

Motor Teknikeri/Teknisyeni, Metal İşleri Teknisyeni,

Elektrik

Teknikeri/Teknisyeni,

Bilgisayar

Teknikeri/Teknisyeni, İş Makinaları Operatörü, Soğutma

Teknolojileri Teknikeri/ Klima/İklimlendirme Teknisyeni,

Sıhhi Tesisat Teknisyeni, İnşaat Teknikeri/Teknisyeni,

İnşaat/Boya/Marangoz Ustası, Oto Boyacısı, Oto

Elektrikçisi, Grafiker, Danışma Görevlisi ve Ofis/Büro

Destek Personeli) ile yerine getirilmesi işi. (Brüt asgari

ücretin %100 fazlası)

2

Ay

1226,00 24

Teknik İşletimi Destek Hizmetlerinin 01.01.2023-

31.12.2024 tarihleri arasında on bir (11) engelli işçi ile

yerine getirilmesi işi. (Makina Teknikeri/Teknisyeni, Motor

Teknikeri/Teknisyeni, Metal İşleri Teknisyeni, Elektrik

Teknikeri/Teknisyeni, İş Makinaları Operatörü, Soğutma

Teknolojileri Teknikeri/ Klima/İklimlendirme Teknisyeni,

Sıhhi Tesisat Teknisyeni, İnşaat Teknikeri/Teknisyeni,

İnşaat/Boya/Marangoz Ustası, Oto Boyacısı, Oto

Elektrikçisi, Grafiker, Danışma Görevlisi ve Ofis/Büro

Destek Personeli) unvanlarından herhangi birine sahip

Genel Müdürlükte bir (1) personel, Ankara Esenboğa

Havalimanında üç (3) personel, Milas Bodrum

Havalimanında iki (2) personel, İstanbul Atatürk

Havalimanında üç (3) personel ve Diyarbakır

Havalimanında iki (2) personel olmak üzere toplam on bir

(11) engelli personel ile yerine getirilmesi işi.(Brüt asgari

ücretin %100 fazlası)

3

Ay

11,00

24

Teknik İşletimi Destek Hizmetlerinin 01.01.2023-

31.12.2024 tarihleri arasında yirmi (20) şoför ile yerine

getirilmesi işi.(Brüt asgari ücretin %50 fazlası)

4

Ay

20,00

24

Sıra

No

Açıklama

Birimi

Miktarı

01.01.2023-31.12.2024 tarihleri arasındaki aylarda;

Ulusal ve Genel tatil günlerinde (Ulusal Bayram, Resmi ve

Dini Bayram Günleri ile Yılbaşı, 1 Mayıs Emek ve

Dayanışma Günü ve 15 Temmuz Demokrasi ve Milli Birlik

Günü) çalışacak Makina Teknikeri/Teknisyeni, Motor

Teknikeri/Teknisyeni, Metal İşleri Teknisyeni, Elektrik

1

2

Teknikeri/Teknisyeni, Bilgisayar Teknikeri/Teknisyeni, İş Gün

Makinaları Operatörü, Soğutma Teknolojileri Teknikeri/

Klima/İklimlendirme Teknisyeni, Sıhhi Tesisat Teknisyeni,

İnşaat Teknikeri/Teknisyeni, İnşaat/Boya/Marangoz Ustası,

Oto Boyacısı, Oto Elektrikçisi, Grafiker, Danışma Görevlisi

ve Ofis/Büro Destek Personeli için. Brüt asgari ücretin %

100 fazlası.

16.530

01.01.2023-31.12.2024 tarihleri arasındaki aylarda;

Gün

30

Ulusal ve Genel tatil günlerinde (Ulusal Bayram, Resmi ve

KAMU İHALE KURULU KARARI

Toplantı No

Gündem No

Karar Tarihi

Karar No

: 2022/044

: 25

: 21.09.2022

: 2022/UH.I-1137

Dini Bayram Günleri ile Yılbaşı, 1 Mayıs Emek ve

Dayanışma Günü ve 15 Temmuz Demokrasi ve Milli Birlik

Günü) çalışacak bir (1) Şoför için. Brüt asgari ücretin %

50 fazlası.

3

4

5

6

Şehir dışı görevlendirme harcırah ücreti

Şehir dışı görevlendirmelerde yapılacak konaklama ücreti

Şehir dışı görevlendirme yol ücreti

Gün

Kilometre

Saat

1.470

1.327

51.672

10.800

Fazla çalışma (Şoför) 20x540=10800

şeklinde yer verildiği, anılan Şartname’nin 19’uncu maddesinde teklif ve sözleşme

türünün birim fiyat teklif ve sözleşme olacağının belirtildiği, Sözleşme Tasarısı’nın “İşin

süresi” başlıklı 9’uncu maddesinde “9.1. İşe başlama tarihi 01.01.2023; işi bitirme tarihi

31.12.2024” düzenlemesine yer verildiği görülmüştür.

İdari Şartname’nin “Teklif fiyata dahil olan giderler” başlıklı 25’inci maddesi “ 25.1.

Sözleşmenin uygulanması sırasında, ilgili mevzuat gereğince ödenecek ulaşım, sigorta, vergi,

resim ve harç giderleri teklif fiyatına dahildir.

25.2. 25.1. maddesinde yer alan gider kalemlerinde artış olması ya da benzeri yeni

gider kalemlerinin oluşması hallerinde, teklif edilen fiyatın bu tür artış ya da farkları

karşılayacak payı içerdiği kabul edilir. Yüklenici, bu artış ve farkları ileri sürerek herhangi bir

hak talebinde bulunamaz.

25.3. Teklif fiyata dahil olan diğer giderler aşağıda belirtilmiştir:

25.3.1. İşin süresi ve personel sayısı dikkate alınarak ilgili mevzuatına göre

hesaplanacak işçilik ücreti:

Teknik İşletimi Destek Hizmeti kapsamında çalıştırılan personele asgari ücret

üzerinden ödeme yapılacak olup, bu ücret hesaplamasında on üç (13) Makina/Elektrik

Mühendisi-Bilişim Uzmanı-Mimar/İçmimar için yirmi dört (24) ay süre ile brüt asgari ücretin

en az yüzde iki yüz (%200) fazlası üzerinden ödeme yapılacak olup, bunların arasından bir

(1) adeti Milas Bodrum'da, iki (2) adeti Kapadokya’da, dört (4) adeti Ankara Esenboğa’da,

(1) adeti Ekipman Üretim Müdürlüğünde ve beş (5) adeti Genel Müdürlük Merkezde

Makina/Elektrik Mühendisi-Bilişim Uzmanı-Mimar/İçmimar olarak çalıştırılacaktır.

Ayrıca; Makina Teknikeri/Teknisyeni, Motor Teknikeri/Teknisyeni, Metal İşleri

Teknisyeni, Elektrik Teknikeri/Teknisyeni, Bilgisayar Teknikeri/Teknisyeni, İş Makinaları

Operatörü, Soğutma Teknolojileri Teknikeri/ Klima/İklimlendirme Teknisyeni, Sıhhi Tesisat

Teknisyeni, İnşaat Teknikeri/Teknisyeni, İnşaat/Boya/Marangoz Ustası, Oto Boyacısı, Oto

Elektrikçisi, Grafiker, Danışma Görevlisi ve Ofis/Büro Destek Personeli olmak üzere toplam

bin iki yüz otuz yedi (1237) personel için (engelli personel de dâhil) yirmi dört (24) ay süre ile

brüt asgari ücretin en az yüzde yüz (%100) fazlası üzerinden ödeme yapılacak olup, bunların

arasından iki (2) adeti Diyarbakır Havalimanında, üç (3) adeti İstanbul Atatürk

Havalimanında, iki (2) adeti Muğla Milas-Bodrum Havalimanında, üç (3) adeti Ankara

Esenboğa Havalimanında ve bir (1) adeti Genel Müdürlük Merkezde, engelli personel olarak

çalıştırılacaktır.

Yine; yirmi (20) Şoför personeli için yirmi dört (24) ay süre ile brüt asgari ücretin en

az yüzde elli (%50) fazlası üzerinden ödeme yapılacak olup, bunların arasından üç (3) adeti

İstanbul Atatürk Havalimanında, bir (1) adeti Erzurum Havalimanında ve on altı (16) adeti

Genel Müdürlük Merkez’de, Şoför olarak çalıştırılacaktır.

Toplamda; 24 (yirmidört) ay süre ile bin iki yüz yetmiş (1270) personel

çalıştırılacaktır.

25.3.2. Yemek ve yol giderleri:

KAMU İHALE KURULU KARARI

Toplantı No

Gündem No

Karar Tarihi

Karar No

: 2022/044

: 25

: 21.09.2022

: 2022/UH.I-1137

Yüklenici tarafından bu sözleşme kapsamında istihdam edilen personele aylık en az

yirmi altı (26) iş günü üzerinden brüt en az beş yüz yetmiş iki (572,00 TL) Türk Lirası yemek

bedeli ücret bordrosunda gösterilerek nakdi olarak ödenecektir.

Yüklenici tarafından bu sözleşme kapsamında istihdam edilen personele aylık en az

yirmi altı (26) iş günü üzerinden brüt en az beş yüz yirmi (520,00 TL) Türk Lirası ulaşım (yol)

bedeli ücret bordrosunda gösterilerek nakdi olarak ödenecektir.

İstekliler tekliflerinde yol ve yemek bedelini yirmi altı (26) gün üzerinden

vereceklerdir. Yirmi altı (26) günlük süre fiyat teklifinin verilmesinde uygulama birliğinin

sağlanması için tespit edilmiş olup, sözleşmenin uygulanması sırasında hak ediş

ödemelerinde, çalışılmayan günler ve yıllık izinli olduğu günler için yol ve yemek bedelleri

hak ediş bedellerinden düşülerek ödeme yapılacaktır.

25.3.3. Bu madde boş bırakılmıştır.

25.3.4. Diğer giderler:

Teknik Şartnamede belirtilen giyim malzemesi ayni olarak verilecektir.

Hizmet alım kapsamında şoför olarak çalıştırılacak her personele ihtiyaca binaen

fazla çalışma yaptırılabilecektir. Yürürlükteki İş Kanunu kapsamında her personele bir yılda

toplam en fazla iki yüz yetmiş (270) saat fazla çalışma yaptırılacaktır. Yirmi dört (24) aylık

hizmet süresi içinde yirmi (20) personel için fazla mesai saati toplam on bin sekiz yüz (10800)

saat olarak hesaplanmıştır. Fazla mesai ücreti Yüklenicinin teklif fiyatına dahil edilecektir.

Söz konusu ücret Yüklenici tarafından teklif fiyatına dahil edilerek fiyat teklifi verilecektir.

Yüklenici bu durumu peşinen kabul etmiş sayılır ve Yüklenici bu hususta herhangi bir hak ve

talepte bulunmayacağını şimdiden kabul ve taahhüt eder.

2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanunda belirtilen tatil

günlerinde çalıştırılan işçilere (Havalimanı Müdürlüğünde hem normal mesaide çalıştırılan

personel hem de vardiyalı olarak çalıştırılan personel dahildir.), İş Kanunu'nun 47’nci

maddesi gereğince mevcut ücretine ilaveten çalışılan her gün için ayrıca bir günlük Genel

Tatil Ücreti, ücret bordrosuna dahil edilerek Yüklenici tarafından ödenir. Bu işçilere Ulusal

Bayram ve Genel Tatillerde çalıştıkları gün için ayrıca izin verilmez.

Merkez/Başmüdürlük/Müdürlüklerde Makina Teknikeri / Teknisyeni, Motor Teknikeri /

Teknisyeni, Metal İşleri Teknisyeni, Elektrik Teknikeri / Teknisyeni, Bilgisayar Teknikeri /

Teknisyeni, İş Makinaları Operatörü, Soğutma Teknolojileri Teknikeri / Klima / İklimlendirme

Teknisyeni, Sıhhi Tesisat Teknisyeni, İnşaat Teknikeri / Teknisyeni, İnşaat /Boya / Marangoz

Ustası, Oto Boyacısı, Oto Elektrikçisi, Grafiker, Danışma Görevlisi ve Ofis/Büro Destek

personelinden;

2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanunda belirtilen tatil

günlerinde (01.01.2023-31.12.2024) tarihleri arası otuz (30) gün tatil ücretleri. (Çalışılacak

toplam gün sayısı on altı bin beş yüz otuz (16530) gündür.)

Merkez / Başmüdürlük / Müdürlüklerde şoför personelinden; 2429 sayılı Ulusal

Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanunda belirtilen tatil günlerinde (01.01.2023-

31.12.2024) tarihleri arası otuz (30) gün tatil ücretleri. (Çalışılacak toplam gün sayısı bir (1)

şoför için otuz (30) gündür.)

Havalimanlarındaki Makina Teknikeri/Teknisyeni, İş Makinaları Operatörü, Motor

Teknikeri/Teknisyeni ve Şoför personelden diğer havalimanlarına geçici olarak

görevlendirilenlere kilometre başına kırk beş kuruş (0,45 TL) ulaşım bedeli ödenecektir.

(Toplam yol mesafe: elli bir bin altı yüz yetmiş iki kilometre (51672 km), (0,45 TL bedelin

içerisine % 4 sözleşme giderleri ve genel giderler, diğer giderler vb. dahildir.)

Geçici görevlendirilen personele görevli bulunduğu süre içerisinde günlük yetmiş

dokuz Türk Lirası doksan sekiz kuruş (79,98 TL) harcırah ödenecektir. (Toplam harcırah

ödenecek gün sayısı: bin dört yüz yetmiş (1470 gün), yetmiş dokuz Türk Lirası doksan sekiz

KAMU İHALE KURULU KARARI

Toplantı No

Gündem No

Karar Tarihi

Karar No

: 2022/044

: 25

: 21.09.2022

: 2022/UH.I-1137

kuruş (79,98 TL) bedelin içerisine % 4 sözleşme giderleri ve genel giderler, diğer giderler vb.

dahildir.)

Geçici görevlendirilen personele görevli bulunduğu süre içerisinde günlük iki yüz

yirmi üç Türk Lirası doksan dört kuruş (223,94 TL) konaklama ücreti ödenecektir. (Toplam

ödenecek konaklama gün sayısı: bin üç yüz yirmi yedi gün (1327 gün), iki yüz yirmi üç Türk

Lirası doksan dört kuruş (223,94 TL) bedelin içerisine % 4 sözleşme giderleri ve genel

giderler, diğer giderler vb. dahildir.)

Genel Tatil Ücreti Yüklenicinin teklif fiyatına dahil edilmiştir. Söz konusu ücret

Yüklenici tarafından teklif fiyatına dahil edilerek fiyat teklifi verilecektir. Yüklenici bu durumu

peşinen kabul etmiş sayılır ve Yüklenici bu hususta herhangi bir hak ve talepte

bulunmayacağını şimdiden kabul ve taahhüt eder.

25.4. Sözleşme konusu işin bedelinin ödenmesi aşamasında doğacak Katma Değer

Vergisi (KDV), ilgili mevzuatı çerçevesinde İdare tarafından yükleniciye ayrıca ödenir.

25.5. Kısa vadeli sigorta prim oranları belirtilecektir.

Teknik İşletimi Destek Hizmetleri işinde görev yapacak personel için "İş kazaları ve

meslek hastalıkları sigortası prim oranı" % 2'dir.” düzenlemesine,

Sözleşme Tasarısı’nın “Yüklenicinin sözleşme konusu iş ile ilgili çalıştıracağı

personele ilişkin sorumlulukları” başlıklı 22’nci maddesinde “22.1. Yüklenicinin sözleşme

konusu iş ile ilgili çalıştıracağı personele ilişkin sorumlulukları, ilgili mevzuatın bu konuyu

düzenleyen emredici hükümleri ve Genel Şartnamenin Altıncı Bölümünde belirlenmiş olup,

Yüklenici bunları aynen uygulamakla yükümlüdür.” düzenlemesine,

Aynı Tasarı’nın “Diğer hususlar” başlıklı 36’ncı maddesinde “36.1. DHMİ, Yüklenici

tarafından yürütülmekte olan hizmetlerde sözleşme hükümlerine uyulup uyulmadığı

hususunda haberli veya habersiz olarak denetlemeye yetkilidir. Bu denetlemeye Yüklenicinin

sorumlusu da davet edilir. Şayet Yüklenici yetkilisi raporu imzalamaktan imtina ederse DHMİ

yetkilisinin imzaladığı rapor geçerli olur. Yüklenici bu hususu, sözleşmeyi imzaladığı an

peşinen kabul ve taahhüt etmiş sayılır.

36.2. Yüklenici tarafından sözleşme kapsamındaki her mahal için (işin yapıldığı her

Havalimanı için ayrı ayrı olmak üzere), Sigorta Müdürlüklerinden ayrı ayrı işyeri sicil

numarası alınarak, Aylık Sigorta Prim ve Hizmet Bildirgeleri her mahalde işin yapıldığı

yerdeki Sigorta Müdürlüklerine ayrı ayrı verilecektir.

36.3. Sigorta primlerine ilişkin belgelerdeki iş gücü sayısının tam olması ve

çalışanların isimlerinin birbirini teyit etmesi, ay içerisinde bir gün bile olsa çalışan işçinin

giriş ve çıkış işleminin Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmesi ve bordroda gösterilmesi

gerekmektedir.

36.4. Yüklenici firmanın çalıştırdığı personelin ücretleri ile sosyal güvenlik ve işsizlik

sigortası primlerini tam, zamanında ve düzenli yatırmaması veya uygulamada işçilere

bordrolarında yer alan net ücretlerinden daha az ücret ödendiğinin tespit edilmesi durumları

sözleşmenin feshi nedenlerinden olacaktır.

36.5. Yüklenici, tüm giderleri kendisine ait olmak üzere çalışanların işle ilgili sağlık ve

güvenliğini sağlamakla yükümlüdür. Bu çerçevede; çalışanların iş güvenliği uzmanı, iş yeri

hekimi ve zorunlu olması halinde diğer sağlık personeli tarafından sunulan hizmetlerden

yararlanması, çalışanların sağlık gözetiminin yapılması, mesleki risklerin önlenmesi, eğitim

ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve

gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hâle getirilmesi

ve mevcut durumun iyileştirilmesi, işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup

uyulmadığının izlenmesi, denetlenmesi ve uygunsuzlukların giderilmesi gibi iş sağlığı ve

KAMU İHALE KURULU KARARI

Toplantı No

Gündem No

Karar Tarihi

Karar No

: 2022/044

: 25

: 21.09.2022

: 2022/UH.I-1137

güvenliği mevzuatı kapsamında iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin alınması zorunlu tedbirler

yüklenicinin sorumluluğundadır.

36.6. Gelir/irat kaydedilen teminat yüklenicinin borçlarına mahsup edilemez.

36.7. Genel Müdürlük bünyesinde bulunan Havacılık Eğitim Dairesi Başkanlığı ve

Bilgi Teknolojileri Dairesi Başkanlığı tarafından oluşturulacak Kontrol Teşkilatları her ayın

sonunda sözleşme konusu işle ilgili olarak “Hizmet İşleri Kabul Teklif Belgesi” düzenleyecek

ve düzenlenen belgeler Daire Başkanı tarafından onaylanacaktır. Birim amirleri tarafından

onaylanan belgeler ait olduğu ayı takip eden ayın en geç 3. gününe kadar Genel Müdürlük

Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığına gönderilecektir.

36.8. Yüklenicinin istihdam ettiği personelin; İş Kanunu, SGK Mevzuatı ve diğer kanun ve

mevzuatlarla belirlenen uygulamalar ile kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, yıllık izin ücreti,

fazla mesai ücreti, boşta geçen süre ücreti, işe başlatmama ücreti, UBGT alacağı, AGİ

alacağı ve uygulamalardan doğan kesintiler de dahil olmak üzere tüm hak ve alacaklar

bakımından muhatabı da sorumlusu da Yüklenicidir. Yüklenici tarafından istihdam edilen

personele ilişkin herhangi bir sorumluluk DHMİ'ne yüklenemez. Kurum tarafından ödenen

kıdem tazminatları ve diğer işçilik alacakları yüklenici firmaya rücu edilir.” düzenlemesine

yer verilmiştir.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 112’nci maddesinde, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun

62’nci maddesinin birinci fıkrasının (e) bendine atıfta bulunularak kıdem tazminatının

ödenmesine ilişkin öncelikli muhatabın ilgili kamu kurum ve kuruluşu olduğunun hüküm

altına alındığı, 4734 sayılı Kanun’un 62’nci maddesinin birinci fıkrasının (e) bendinin

personel çalıştırmasına dayalı ihalelere ilişkin olduğu, bu çerçevede, 4734 sayılı Kanun’a

göre ihale edilen personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alımı ihalelerinde, kıdem

tazminatının ödenmesine ilişkin öncelikli muhatabın ilgili kamu kurum ve kuruluşu olduğu,

diğer taraftan, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 2’nci maddesi gereğince, asıl işveren-alt işveren

ilişkisinde, asıl işverenin, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak anılan

Kanun’dan, iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan

yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumlu olduğu anlaşılmaktadır.

Yapılan incelemede başvuruya konu ihalenin 4734 sayılı Kanun’un 62’nci maddesinin

birinci fıkrasının (e) bendi gereğince personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alımı olduğu,

personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alımı ihalelerinde kıdem tazminatının ödenmesine

ilişkin öncelikli muhatabın ilgili kamu kurum ve kuruluşu olduğu anlaşılmaktadır.

Yapılan değerlendirmede Sözleşme Tasarısı’nın 36’ncı maddesinde yer alan

düzenlemenin yüklenicinin sözleşme konusu iş ile ilgili çalıştıracağı personele ilişkin

sorumluluklarına yönelik olduğu sonucuna varılmış olup Sözleşme Tasarısı’nın 22’nci

maddesinde de söz konusu sorumlulukların ilgili mevzuat hükümlerine ve Hizmet İşleri

Genel Şartnamesi’ne aykırı olamayacağının belirtildiği görülmüştür.

Bu itibarla, başvuruya konu ihalede kıdem tazminatının ödenmesinde idarenin

sorumlu olduğunun açık olduğu, her ne kadar Sözleşme Tasarısı’nda “Yüklenicinin istihdam

ettiği personelin; İş Kanunu, SGK Mevzuatı ve diğer kanun ve mevzuatlarla belirlenen

uygulamalar ile kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, yıllık izin ücreti, fazla mesai ücreti, boşta

geçen süre ücreti, işe başlatmama ücreti, UBGT alacağı, AGİ alacağı ve uygulamalardan

doğan kesintiler de dahil olmak üzere tüm hak ve alacaklar bakımından muhatabı da

sorumlusu da Yüklenicidir.” düzenlemesine yer verilmişse de anılan düzenlemenin

yüklenicinin Hizmet İşleri Genel Şartnamesi kapsamındaki sorumluluklarına yönelik olduğu,

KAMU İHALE KURULU KARARI

Toplantı No

Gündem No

Karar Tarihi

Karar No

: 2022/044

: 25

: 21.09.2022

: 2022/UH.I-1137

ilgili maddeden idarenin toplu sözleşme, kıdem, ihbar tazminatı vb. hususlarda sorumlu

olmadığı anlamının çıkarılamayacağı, İdari Şartname ve Sözleşme Tasarısı’nda da idarenin

kıdem, ihbar tazminatı vb. hususlarda sorumlu olmadığı anlamının çıkarılmasına sebep olacak

bir düzenlemenin bulunmadığı, iddia konusu hususa yönelik Kanun hükümlerinin açık olduğu

ve idarelerin de yükleniciler gibi, ihale ve sözleşme sürecinin her aşamasında kanun

hükümlerine uymak zorunda oldukları, bu nedenle sözleşmenin uygulanması aşamasında

herhangi bir boşluk doğmayacağı sonucuna varılmış olup başvuru sahibinin konuya ilişkin

iddiası yerinde bulunmamıştır.

2) Başvuru sahibinin 2’nci iddiasına ilişkin olarak:

İdari Şartname’nin “Fiyat farkı” başlıklı 46’ncı maddesinde “46.1. İhale konusu iş

için sözleşmenin uygulanması sırasında aşağıdaki esaslara göre fiyat farkı hesaplanacaktır.

46.1.1.